فرسودگی شغلی چیست؟ (علائم و راهکارهای کاهش آن)

در جامعه امروزی ، همه انسان‌ها برای گذراندن زندگی خود باید دارای شغلی باشند و از این راه به کسب درآمد بپردازند. در این حال، کسانی هستند که از شغل خود هیچ رضایتی ندارند و هر روز به میزان این نارضایتی اضافه می‌شود. بروز حس فرسودگی شغلی می‌تواند در هر موقعیت شغلی اتفاق بیافتد. حس فرسودگی با خستگی کاملاً متفاوت است و در گذشت زمان بر عملکرد کارکنان تاثیر زیادی دارد. ما در این مقاله، قصد داریم در مورد فرسودگی شغلی صحبت کنیم و به توصیف علائم آن بپردازیم. اگر شما هم احساس می‌کنید که از موقعیت شغلی خود خسته و دل زده شده‌اید ،با ما تا پایان این مقاله در مرکز دوره های مدیریتی و مهارتی همراه ما باشید.

فرسودگی شغلی چیست؟

اصطلاح فرسودگی شغلی یا کار زَدگی برای اولین بار در سال 1974 توسط روانشناسی به نام “هربرت فرودنبرگر” به معنی پاسخ روانی یک فرد به عوامل استرس‌زای مزمن معرفی شد.
هربرت فرودنبرگر به این موضوع اعتقاد داشت ، زمانی که فردی که از فرسودگی رنج می‌برد خود را از بقیه کمتر می‌داند و احساس می‌کند از کارهایش به اندازه کافی قدردانی نمی‌شود.

بر این اساس، تعریف فرسودگی شغلی خستگی شدید مغزی و ذهنی ناشی از استرس متداوم در محیط کار است.

نشانه‌ ها و علائم فرسودگی شغلی

اشخاصی که با معضل فرسودگی شغلی در حال مبارزه هستند ، شغل خود را استرس‌زا و ناامیدکننده می‌دانند. احتمال اینکه نسبت به محیط و شرایط کاری خود و دیگر کارکنانی که با آن‌ها فعالیت می‌کنند بدبین شوند بسیار زیاد است. همچنین امکان دارد از نظر احساسی از خود دور شوند و نسبت به کارشان هیچ احساسی نداشته باشند. نشانه های فرسودگی شغلی را می‌توان در 5 گروه تقسیم‌بندی کرد که در ادامه مقاله به بررسی آن ها میپردازیم .

نشانه های رفتاری:

• غیبت شغلی
• مصرف الکل و دارو
• افزایش میزان مصرف قهوه
• بیشتر شدن مصرف سیگار
• ترک شغل و عملکرد ضعیف
• شانه خالی کردن از زیر بار وظایف
• خالی کردن خشم خود بر روی دیگران
• مشکلات متداوم در برقراری ارتباط با دیگران
• حساسیت زیاد نسبت به سایر کارکنان

انگيزشی:

• کاهش انگیزش درونی کارکنان
• ناامیدی و سرخوردگی در محیط کار
• کناره‌گیري جسمی و ذهنی از دیگر کارکنان
• از بین رفتن صفات کاری مثبت در کارکنان مانند : ذوق و اشتیاق، علاقه و آرمان‌خواهی

سازمانی:

• ایجاد مشکل با ارباب رجوع
• افزایش قانون شکنی‌های سازمان
• افزایش تعداد غیبت‌ها
• افزایش حوادث در حین کار

جسمانی:

• خستگی و بی‌خوابی
• تنش بی‌دلیل ماهیچه‌ها
• مدام بی انرژی بودن
• سردرد های مداوم
• سیستم ایمنی ضعیف
• استرس مزمن
• بیشتر شدن میزان بیماری‌های روان‌تنی مانند درد

شناختي:

• احساس منفی نسبت به مسئولیت های خود
• از بین رفتن باور به توانایی خود
• نداشتن احساس کفایت کافی
• کاهش مهارت‌هاي شناختي کارمندی مثل حافظه، تمرکز و توجه، خلاقیتش نسبت به گذشته

چه عواملی باعث ایجاد فرسودگی شغلی می‌شود ؟

فرسودگی شغلی کارکنان 4 دلیل اصلی دارد:

• برخورد تبعیض‌آمیز : کارکنانی که احساس می‌کنند با آن‌ها تبعیض‌آمیز برخورد می‌شود، خیلی بیشتر احتمال دارد دچار افسردگی شدیدی شوند.
• فشار زمانی : کارکنانی که اعلام می کنند زمان کافی برای انجام وظایفشان دارند، 60 درصد کمتر از دیگران احتمال دارد که دچار فرسودگی شغلی شوند. اشخاصی مانند پزشکان اورژانس و پلیس ها که نمی‌توانند زمان بیشتری در کار خود دارا باشند، خطر فرسودگی در آن ها بیشتر است.
• عدم تعامل با کارکنان: حمایت مدیران سپری روانی را در مقابل استرس درست می کنند. کارکنانی که حمایت کامل مدیر خود را دارا هستند، 65 درصد کمتر از دیگران ممکن است دچار فرسودگی شغلی شوند.
• حجم کاری غیرمعقولانه: زمانی که حجم کاری غیرمعقولانه به نظر برسد، خوش‌بین‌ترین کارکنان نیز احساس یاس و ناامیدی می‌کنند. این احساس به سرعت باعث فرسودگی شغلی می شود.

مراحل بروز فرسودگی شغلی در کارکنان

خوب است بدانید که موضوع کارزدگی به یک‌باره به وجود نمی‌آید، بلکه کم کم و به مرور زمان روح فرد را خسته و فرسوده می‌کند. بنابراین لازم است که به خوبی نشانه‌های ایجاد آن را بشناسید و از شدیدتر شدن آن جلوگیری کنید. در این بخش، قصد داریم شما را با مراحل بروز این مشکل آشنا کنیم تا راحت‌تر بتوانید مانع پیشرفت آن شوید.

مرحله ماه‌ عسل

در اولین مرحله، فرد به خاطر موقعیت شغلی جدید خود احساساتی مثل خوشحالی، هیجان، اشتیاق و غرور دارد. نشانه‌های این مرحله عبارت‌اند از تعهد کاری بالا، قبول راحت وظایف گوناگون،سطوح بهره‌وری بالا و خلاقیت.

مرحله شروع استرس

در مرحله دوم ، فرد آگاه می‌شود که بعضی از وقت ها، فشار کاری بسیار بالا خواهد رفت و این امر موجب خستگی و سردرگمی او خواهد شد. از نشانه‌های بروز استرس می‌توان به مواردی مانند خستگی ، اهمال کاری، عدم تمرکز کافی، کاهش بهره‌وری اشاره کرد..

مرحله استرس مزمن

یک فرد تقریبا همیشه دارای استرس است . به وجود آمدن یک تغییر قابل توجه ، سطوح مختلف استرس را احساس می‌کنید.علائم این مرحله عبارت‌اند از بی‌تفاوتی، رفتار خشونت‌آمیز، احساس ترس و تنفر، افزایش مصرف کافئین و نیکوتین نداشتن سرگرمی، مهلت‌های کاری یا اهداف از دست رفته، خستگی مداوم هر روز صبح، بیماری جسمی، تاخیر مکرر برای کار، کینه‌توزی، فاصله گرفتن از دوستان یا خانواده، عصبانیت یا رفتار پرخاشگرانه، بی‌تفاوتی، خستگی مزمن، نگرش بدبینانه، انکار مشکلات در محل کار یا خانه، احساس تهدید یا وحشت، احساس فشار یا خارج از کنترل بودن شرایط.

مرحله فرسودگی

در این مرحله در صورتی که علائم مرحله سوم نادیده گرفته شده و به آن‌ها توجه نشود، مرحله چهارم شروع می‌شود. این مرحله معمولاً به عنوان فرسودگی شغلی در نظر گرفته می‌شود و نیازمند مداخله است. نشانه های رایج این مرحله عبارت‌اند از : تغییرات رفتاری، سردردهای مداوم، وسواس زیاد در مورد مسائل کاری، تمایل به ترک کردن جامعه و نادیده گرفتن نیازهای شخصی.

چه افرادی بیشتر در معرض فرسودگی شغلی قرار دارند؟

اشخاصی که تعادل در زندگی شخصی و کار خود ایجاد نمی‌کنند و کارشان معمولاً به صورت روتین و یکنواخت پیش می‌رود یا افرادی که حجم کاری بسیار زیادی دارند، جزو دسته ای هستند که بیشتر در معرض فرسودگی شغلی قرار دارند.همچنین افرادی مانند پزشکان و آتش نشانان و پلیس ها که، درگیر تصمیم گیری درباره مرگ و زندگی افراد هستند یا افرادی که درگیر تصمیم گیری برای جامعه هستند مانند گروه رهبران ، جزو این گروه‌ها هستند.

کارکنانی که نیاز دارند در هنگام کار توجه و تمرکز بالایی داشته باشند نیز ممکن است دچار فرسودگی شغلی شوند. احتمال بروز این مشکل زمانی بیشتر می‌شود که تلاش کارکنان به نتیجه نرسد و یا نتیجه خوبی نگیرند. علاوه بر کارکنان، فرسودگی شغلی ممکن است در افرادی مانند دانش‌آموزان و یا دانشجویان مقاطع بالای تحصیلی که پس از مدتی احساس می‌کنند، نتیجه‌ مطلوبی به دست نمی‌آورند نیز دیده می‌شود.

آمارها نشان می‌دهد به‌طورکلی افرادی که رقابت‌ طلب و اهل پیشرفت شغلی هستند، معمولاً بیشتر در معرض ابتلا به فرسودگی شغلی قرار دارند. این افراد نسبت به زمان، دارای حساسیت بیشتری هستند و هدف‌های غیر معقولانه ای برای خود در نظر می‌گیرند و به خاطر نرسیدن به آن‌ها دل زده می‌شوند.

برخی دیگر از اشخاصی که در معرض فرسودگی شغلی قرار دارند عبارت‌اند از:

1. بين زندگی و کارشان تعادلی وجود ندارد
2. با ارباب‌رجوع سروکار دارند
3. از کار خود رضایت کافی ندارند
4. کارشان به توجه دقيق نياز دارد
5. کارشان روتین و يکنواخت است
6. تحت شرايط دشوار و سخت کار می‌کنند

راهکارهای کاهش فرسودگی شغلی

• محیطی: از جمله حمایت های خانوادگی و سازمانی.
• سازمانی: داشتن روابط صمیمی با کارکنان، سرپرست و مراجعان و در معرض انتظارات و خواست های متضاد قرار نگرفتن (گسترش روابط با کارکنان در خارج از محیط کار می‌تواند از فرسودگی شغلی کارکنان تا حد زیادی جلوگیری کند.)
• فردی: آگاه بودن از روش های مقابله ای با فشارهای شغلی، آرام بودن، صبور بودن و سهل گيري و توقع زياد نداشتن از کارکنان. (اگر متوجه می‌شوید که کارمندان شما خسته شده‌اند، سریع قضاوت نکنید و آن را به‌حساب کم‌کاری و تنبلی آنها نگذارید.)

تأثیر فرسودگی شغلی بر کسب‌ و کارها

فرسودگی شغلی کارکنان ممکن است در هر کسب‌وکاری اتفاق بیافتد. اگرچه این سندرم علت های مختلفی دارد، تعداد زیادی از آن‌ها مستقیماً با نقش کارکنان در ارتباط هستند.
مدیران باید از واگذار کردن مسئولیت های فراتر از دامنه به کارکنان خودداری کنند و انتظارات خود را کاملاً مشخص کنند. کسب‌وکارها به چند علت باید نگران فرسودگی شغلی کارکنان خود باشند:

کاهش نرخ بهره‌وری

آمار ها نشان می‌دهد بین سلامت و بهزیستی کارکنان و بهره‌وری آن‌ها در محیط کار یک همبستگی مثبت وجود دارد. مطالعات نشان می‌دهد بهزیستی کارکنان منجر به بهبود عملکرد، بهره‌وری و کیفیت کار می‌شود.

بر اساس این آمارها ، بهزیستی کارکنان نقش اساسی در کیفیت خروجی تولید شده توسط آن‌ها دارد. به گفتار ساده، کارکنانی که سالم و پرانرژی باشند احتمال بیشتری دارند که خروجی باکیفیت‌تری تولید کنند.

نرخ بالای تغییر کارمندان

بر اساس تحقیقات انجام شده، فرسودگی شغلی یکی از مهم ترین دلایل از دست دادن کارکنان است.
طبق آمارهای به دست آمده 85 درصد از مدیران منابع انسانی، فرسودگی شغلی بزرگ‌ترین تهدید برای حفظ نیروی کار است.

نرخ بالای گردش کارکنان روی بهره‌وری کل نیروی کار تأثیر زیادی گذاشته و هزینه زیادی برای کسب‌وکارها به همراه دارد. جدا از این هزینه، کسب‌وکار در معرض ریسک از دست دادن استعدادهای خود قرار می‌گیرد.
بیشتر مدیران از بهترین کارکنان خود بیش‌ از حد توقع دارند و توجهی به سلامت آن‌ها ندارند. در نتیجه، بهترین کارکنان احتمال بیشتری دارند که دچار فرسودگی شغلی شده و کارشان را ترک کنند.

تأثیرات منفی روی سلامتی

دولت آمریکا هر ساله 120 میلیارد دلار برای هزینه‌های مراقبت‌های بهداشتی مربوط به مشکلات ذهنی و فیزیکی فرسودگی شغلی صرف می کند. این مبلغ تقریباً 9 درصد از بودجه ملی بهداشت این کشور است. فعالیت بیش‌ازحد فرد را بیمار می‌کند و تأثیرات منفی بر سلامت فیزیکی و روانی او دارد.
استرس ناشی از فعالیت شدید ممکن است باعث بیماری های روانی، اضطراب و …شود. علاوه بر این، کارکنانی که استرس دارند احتمال بیشتری دارند که به رفتارهای ناسالم مثل پرخوری و اعتیاد کشیده شوند.

سخن نهایی

یکی از مشکلاتی که امروزه کارکنان سازمان‌ها و شرکت های مختلف با آن درگیر هستند، فرسودگی شغلی است. این حس زمانی ایجاد می‌شود که فرد به صورت مداوم تحت فشارهای عصبی و استرس زیاد قرار بگیرد. زمانی که نیروی انسانی یک مجموعه به هر علتی دچار این مشکلات شوند، بهره‌وری آن‌ها بسیار کاهش پیدا کرده و بدون شک بر عملکرد سایر کارکنان نیز تاثیرات منفی خواهد داشت. در این مقاله، به شرح مفهوم و علائم بروز کارزدگی پرداختیم. با شناخت این نشانه‌ها، می‌توانید زودتر از بروز آن آگاه شوید و از پیشرفت آن جلوگیری کنید. اگر شما نکته یا نظری درباره فرسودگی شغلی دارید برای ما در قسمت کامنت ها به اشتراک بگذارید.